Bản đồ chuyên đề là gì? Bản đồ chuyên đề có ý nghĩa như thế nào?

1. Sơ lược về bản đồ chuyên đề

1.1. Bản đồ chuyên đề là gì?

Như chúng ta đã biết, bản đồ chính là biểu thị bề mặt trái đất thuộc nhiều đặc điểm khác nhau như lãnh thổ, kinh tế, điều kiên tự nhiên. Nhưng bạn đã thực sự hiểu về bản đồ, đặc biệt là bản đồ chuyên đề. Chắc hẳn, khi nghe đến đây, bản đồ chuyên đề đang là một khái niệm mới lạ đối với bạn. Để đi sâu vào vấn đề này, trước tiên chúng ta cần hiểu bản đồ là gì?

Bản đồ là mô hình ký hiệu tượng trưng không gian của các sự vật hiện tượng được tổng quát hóa dựa trên các cơ sở tính toán nhằm thể hiện sự phân bố, sự tương quan của các sự vật, hiện tượng và quá trình phát triển của chúng. Để có thể tạo nên một bản đồ cần có sự tính toán, ký hiệu và tổng quát.

Vậy bản đồ chuyên đề có liên quan gì tới bản đồ?

Bản đồ chuyên đề chính là thuộc một phần của bản đồ. Bản đề chuyên đề chỉ thể hiện một hay một số đối tượng, một phần của các đối tượng tự nhiên, kinh tế, xã hội một cách chi tiết, ít khi được biểu hiện trên bản đồ địa lý nói chung.

1.2. Đối tượng của bản đồ chuyên đề

Bản đồ chuyên đề rất đa dạng đối tượng. Bản đồ chuyên đề được phân nhóm theo các đối tượng như khí hậu, địa chất, dân cư, kinh tế,…

Trong tài liệu khoa học kỹ thuật và thực tiễn, bản đồ chuyên đề có các mục đích và tính chất chuyên dụng như bản đồ hàng hải, bản đồ hàng không,…

Bản đồ chuyên để sẽ thể hiện chi tiết của các đối tượng trong bản đồ nói chung như cấu trúc địa chất, nhiệt độ, lượng mưa, dân số,…

Ta có thể ví dụ như bản đồ quy hoạch thủy lợi thể hiện một vùng lãnh thổ các quy hoạch địa lý, hệ thống phân vùng thủy lợi với độ cao thấp khác nhau của mặt đất.

2. Phân loại và đặc điểm của bản đồ chuyên đề

2.1. Đặc điểm

Bản đồ chuyên đề sẽ phân chia nội dung là chính và phụ. Trong bản đồ chuyên đề sẽ có sự phân chia rõ rệt, đó là nội dung chính sẽ cần làm sáng tỏ. Còn nội dung phụ sẽ phục vụ, làm rõ cho nội dung chính.

Bản đồ chuyên đề sẽ làm rõ, mô tả chi tiết, phản ánh nội dung bên trong của đối tượng. Bản đồ chuyên đề sẽ chủ yếu dùng ký hiệu phi tỷ lệ là mục tiêu chính.

2.2. Phân loại

Có nhiều cách phân loại bản đồ chuyên đề khác nhau thông qua ứng dụng GIS, nhưng chủ yếu chúng ta sẽ chia làm các loại sau:

2.2.1. Bản đồ chuyên đề Choropleth

Bản đồ choropleth sẽ thể hiện các giá trị bên trong khu vực địa lý thông qua các màu sắc và kiểu mẫu khác nhau. Chúng sẽ được phân loại thành các lớp, mỗi lớp sẽ có một màu hoặc một kiểu.

Bản đồ choropleth thường được sử dụng cho đo lường mật độ dân số, tổng dân số hay đo lường nhân khẩu học. Ngoài ra, sẽ giúp hình dung khối lượng bán hàng và doanh thu.

Ưu điểm chính của bản đồ này chính là sự đơn giản, nhanh chóng, dễ chuẩn bị, dễ sử dụng trong phần mêm Maptive. Không những thế, bản đồ này được sử dụng rất rộng rãi, điều này giúp nhanh chóng hiểu và sử dụng bản đồ. Đặc biệt, do tính chất phản xạ màu dữ liệu các lớp, điều này sẽ giúp nhanh chóng giải nghĩa khối lượng lớn dữ liệu, ngay cả khi đó là một bản đồ phức tạp, trực quan hóa dữ liệu có nhiều vùng.

Nhược điểm của bản đồ này chính là dễ gây nhầm lẫn do các lớp dữ liệu được xác định bởi người tạo bản đồ. Chính vì vậy, bản đồ này sẽ được sử dụng để tổng quát hóa, không đi sâu vào dữ liệu cụ thể.

2.2.2. Bản đồ chuyên đề mật độ điểm

Trong bản đồ này, mỗi điểm dữ liệu là một chấm, được dùng phổ biến để đo mật độ. Các khu vực có số lượng lớn, các chấm sẽ được xếp gần nhau, từ đó xác định đó là khu vực có mật độ lớn. Còn các khu ít dấu chấm, các chấm xếp thưa nhau, thì đó là khu có mật độ nhỏ.

Bản đồ mật độ được dùng để thể hiện số lượng dữ liệu phân tán theo địa lý hoặc dùng để phân tích mật độ mô hình không gian, trình bày bản đồ đen trắng.

Ưu điểm của bản đồ chính là sự dễ tiếp cận, dễ dùng, dễ hiểu hơn bản đồ nhiệt. Nó giúp chúng ta dễ hình dung số liệu hoặc các lớp chính xác.

Nhược điểm của nó chính là sự yêu cầu bối cảnh. Do đó, ta cần xem xét ranh giới, tính dễ đọc của bản đồ.

2.2.3. Bản đồ chuyên đề nhiệt đo mật độ

Cũng như các bản đồ trên, chúng sẽ sử dụng màu sắc để đo các dữ liệu. Các sắc tố tối hơn thể mật độ cao, còn các sắc tố nhẹ thể hiện mật độ thấp dữ liệu của từng khu vực.

Từ sự phân bố và số lượng giữa các điểm, ta sẽ vẽ điểm dữ liệu riêng lẻ trên bản đồ với màu sắc khác nhau, cách vẽ này giống như bản đồ mật độ điểm.

Bản đồ nhiệt được dùng để phân tích bán hàng, tiếp thị hay dùng để khám phá thị trường các khu vực chưa được phục vụ, hoặc có thể dùng đo lường mật độ, sự tập trung và cường độ dữ liệu của bạn.

Ưu điểm của bản đồ này chính là dùng để thể hiện phân tích thị trường, phạm vi phủ song của sản phẩm, hay để thể hiện dữ liệu bán hàng và tiếp thị các khu vực khác nhau.

Nhược điểm của bản đồ chính là thiết kế trực quan hóa tập trung dữ liệu làm cho mất dữ liệu khi sử dụng dữ liệu có phương sai thấp.

3. Yêu cầu của bản đồ chuyên đề

3.1. Cơ sở toán học cần biết

Cơ sở toán học của bản đồ chuyên đề sẽ thể hiện các mặt sau:

3.1.1. Dãy tỷ lệ

Bản đồ chuyên đề cần đảm bảo khả năng đối chiếu, so sánh các bản đồ có liên quan tới nhau. Tất cả nhằm mục tiêu thống nhất cơ sở địa lý lãnh thổ, thống nhất kích thước và đạt được yêu cầu của các cơ quan.

3.1.2. Lưới chiếu

Bản đồ cần lựa chọn phù hợp với nội dung, công dụng và đặc điểm địa lý của từng khu vực lãnh thổ. Những bản đồ này sẽ được xây dựng dựa trên cơ sở bản đồ địa lý phân mảnh sẽ được tạo từ lưới chiếu bản đồ đó.

3.1.3. Bố cục

Bản đồ chuyên đề được xác định bởi ranh giới lãnh thổ cần lập bản đồ Nó sẽ được sắp xếp vị trí với khung bản đồ, kích thước bản đồ, bản chú giải và các yêu cầu khác cần thể hiện trên bản đồ. Khi xây dựng bản đồ chuyên đề trên địa lý tổng quan, ta cần gắn liền nó với sự phân chia lãnh thổ hành chính, đường phân vùng địa lý tự nhiên hay phân vùng của địa lý xã hội.

3.2. Tổng quát hóa bản đồ

3.2.1. Mục đích

Chức năng của bản đồ sẽ tác động trực tiếp đến nội dung, hình thức phản ánh của bản đồ. Ta có thể ví dụ như sự khác nhau về nội dung và phương pháp thể hiện của bản đồ địa lý tra cứu và bản đồ địa lý trong sách giáo khoa. Ta dễ dàng nhận ra kích thước lớn của bản đồ treo tường sẽ dễ tổng quát hóa do bản đồ treo tường yêu cầu có góc nhìn lớn hơn.

3.2.2. Chủ đề

Chủ đề của bản đồ sẽ trực tiếp xác định các yếu tố chính và cơ bản của bản đồ. Ta sẽ lấy ví dụ 2 bản đồ là địa lý tổng quát và bản đồ đo cao. Các điểm dân cư và mạng lưới giao thông của địa lí tổng quát là nội dung cơ bản. Còn bản đồ đo cao chỉ một số điểm dân cư và hệ thống giao thông mang tính chất định hướng của bản đồ. Xét về tổng quát hóa, nội dung cơ bản là địa hình, các tầng màu và các điểm độ cao chủ đạo.

3.2.3. Tỷ lệ

Tỷ lệ chính là xác định giới hạn không gian bản đồ, về mặt kỹ thuật khi thu nhỏ kích thước sẽ không thể hiện chi tiết dữ liệu. Ví dụ như chi tiết quan trọng của một vùng, khu vực nhưng sẽ là không quan trọng đối với bản đồ thế giới hay một quốc gia.

3.2.4. Đặc điểm

Đặc điểm lãnh thổ sẽ ảnh hưởng tổng quát hóa bản đồ khi cùng một đối tượng hay cùng tính chất của đối tượng khi thể hiện ở các vùng khác nhau hay mối quan hệ với các đối tượng khác nhau sẽ có các thể hiện khác nhau. Ta có thể thấy như ao hồ vùng Đông Bắc sẽ chỉ thể hiện những ao hồ lớn do khu vực này có lượng ao hồ dày đặc. Nhưng đối với vùng Tây Nguyên, ta sẽ thể rõ, và chi tiết từng ao hồ do vùng này ít hồ ao.

Như vậy, tổng quát hóa sẽ có ý nghĩa lớn khi bỏ các chi tiết và nêu các đặc tính cơ bản của hiện tượng. Điều này sẽ giúp nội dung và dữ liệu nhanh chóng và tổng quát.

4. Ý nghĩa của bản đồ chuyên đề

Các bản đồ chuyên đề có ý nghĩa thực sự quan trọng, không chỉ có ý nghĩa đối với sự phát triển của bản đồ chuyên đề mà còn thể hiện sự hiệu quả trong quy hoạch, xây dựng, phát triển, khai thác và nguồn tài nguyên đối với từng quốc gia trên thế giới.

Các bản đồ chuyên đề có các tỷ lệ khác nhau giúp ta biết được từ chi tiết đến tổng thể, vị trí địa lý của các khu vực khác nhau mà còn thấy sự phân bố các hiện tượng và mối quan hệ, ảnh hưởng lẫn nhau của các hiện tượng. Không những thế, khi so sánh cùng một hiện tượng ở các dòng lịch sử khác nhau ta sẽ thấy được sự phát triển, động thái hiện tượng. Đây cũng chính là góc nhìn tổng quát đầy ý nghĩa của bản đồ chuyên đề.

Trên đây chính là những thông tin cơ bản mà bạn cần biết của bản đồ chuyên đề. Hy vọng những thông tin chúng tôi cung cấp cho bạn sẽ giúp bạn hiểu bản đồ chuyên đề là gì. Các bạn hãy thường xuyên theo dõi và cập nhật kiến thức của chúng mình nhé.